Πέμπτη 28 Νοεμβρίου 2013

Φύλλα φθινοπωρινά


     "Το φθινόπωρο δεν έχει τα ίδια γούστα με το καλοκαίρι. Όσο δα για τη ζωγραφική του, δεν την παραδέχεται καθόλου. Όταν έρθει, τραβάει ολόισια στην εξοχή, στέκεται κοιτάζει και λέει:    
   -Μανία που την έχει το καλοκαίρι με το πράσινο! Δεν καταλαβαίνει πως αν έβαζε λίγο κίτρινο, θα ήταν όλα πιο ωραία; Και παίρνει αμέσως πράσινη και κίτρινη μπογιά, φτιάχνει χίλιες δυο κιτρινοπράσινες βαφές και χρωματίζει τα φύλλα."  (Από το βιβλίο: Παύλου Νιρβάνα -Δημ. Ζήση:  Ελληνόπουλα- Αναγνωστικό Γ' Δημοτικού, Ο.Ε.Δ.Β. 1947)

             ¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨
  Ο ερχομός του Φθινοπώρου δεν αντικατοπτρίζεται μόνο στη φύση, αλλά επηρεάζει βαθιά και τον ψυχικό μας κόσμο. Μια μελαγχολία μας πλημμυρίζει, στη θέα ενός φθινοπωρινού τοπίου.
  Κι  αν αυτό συμβαίνει  με μας τους "κοινούς θνητούς", οι -πιο ευαίσθητοι- καλλιτέχνες επηρεάζονται πολύ περισσότερο.
 Ζωγράφοι,. ποιητές, συνθέτες, φωτογράφοι και σκηνοθέτες έχουν αποδώσει με τα δικά τους εκφραστικά μέσα το πέρασμα του Φθινοπώρου.
    Ας δούμε, για παράδειγμα, τον πίνακα  Autumn Effect at Argenteuil (1873)  του  Γάλλου  ιμπρεσιονιστή ζωγράφου Claude Monet (1840 –1926):
ή το A Wooded Path In Autumn του Δανού ζωγράφου Hans Anderson Brendekilde (1857-1942)
     Μια ματιά ακόμη στους πίνακες Autumn date  και Foggy Autumn του σύγχρονου (γεν.1955) Ρώσου Ιμπρεσιονιστή ζωγράφου Leonid Afremov:

       Η μελαγχολία των φθινοπωρινών τοπίων προάγει την ποιητική έμπνευση.
       "Με την πρώτη σταγόνα της βροχής σκοτώθηκε το καλοκαίρι
        Μουσκέψανε τα λόγια που είχανε γεννήσει αστροφεγγιές
..."

γράφει ο νομπελίστας ποιητής Οδυσσέας Ελύτης στην αρχή του ποιήματος «Ελένη» (ενότητα "Σποράδες" της συλλογής  Προσανατολισμοί, 1940). Ο δε λυρικός ποιητής Λάμπρος Πορφύρας (1879-1932), παρουσιάζει το "Θαλασσινό φθινόπωρο":
Θαλασσινό φθινόπωρο στον πάτο έχει σκεπάσει 
τις αστραπές των κοχυλιών και των φυκιών τα δάση.
Και μια θολούρα αδιάκοπη ποιός ξέρει πού ΄χει πάρει
τις αστραπές των κοχυλίων και των φυκιών το σμάρι 
Σαν κάστρα που ρημάξανε τα βράχια στο λιμάνι
μόν της μπόρας έμειναν οι γλάροι καπετάνιοι
Κι η χειμωνιάτικη νυχτιά μονάχα αυτή το ρίχτει
στην κυματούσα θάλασσα το σκοτεινό της δίχτυ.

    Η συγγραφέας παιδικών βιβλίων Φιλίσα Χατζηχάννα εκθέτει τα δικά της "Φύλλα":
Φθινόπωρο φθάνει, τα φύλλα όλο πέφτουν, θα πάνε ταξίδι πολύ μακρινό
Το ένα στη στέγη, το άλλο στον κήπο, το τρίτο σε κάποιο μικρούλι σχολειό.


   Στο ποίημα Ένας μικρός, γλυκός, παλιός Σεπτέμβρης του Ηλία Κατσούλη, που μελοποιήθηκε από τον Παντελή Θαλασσινό, διαβάζουμε: 

Ένας παλιός Σεπτέμβρης, φίλος αχώριστος
καθώς περνούν τα χρόνια γίνεται αγνώριστος.
Το κόκκινο ραγίζει στα μήλα της Ροδιάς,
κίτρινα πέφτουν φύλλα στον κήπο της καρδιάς.
Η νύχτα μεγαλώνει, δίχτυα στο φως απλώνει,
η νύχτα μεγαλώνει. 

     Στο χώρο της Μουσικής, το Φθινόπωρο δίνει στις νότες μια αίσθηση μελαγχολίας, τρυφερότητας ή νοσταλγίας. Εκτός από το ομώνυμο έργο του Antonio Vivaldi (μέρος των Τεσσάρων Εποχών), το Φθινόπωρο αποτελεί πηγή έμπνευσης για πολλούς συνθέτες του Ρομαντισμού -κυρίως- όπως ο Πολωνός Frédéric Chopin. Αρκεί η ακρόαση του "Βαλς Op.69, No.2" (http://www.youtube.com/watch?v=uw1sRq4iTkE) ή των ¨Σταγόνων βροχής" ("Raindrop" Prelude, Op.28, No.15, http://www.youtube.com/watch?v=6OFHXmiZP38) για να αισθανθούμε τη φθινοπωρινή ατμόσφαιρα να κατακλύζει την ψυχή μας. 
     Μια διαφορετική πιανιστική φθινοπωρινή εικόνα μας προσφέρει ο πιανίστας της New Age μουσικής George Winston με το δικό του Autumn (1980).

    Με φθινοπωρινό φόντο και -συνήθως- σύμμαχο τον έρωτα, έχουν γραφεί πολλά όμορφα τραγούδια. Απόψε φθινοπώριασε, τραγουδούσε το 1971 ο Μανώλης Μητσιάς, σε στίχους Νίκου Γκάτσου και μουσική Μάνου Χατζιδάκι (από το δίσκο "Της γης το χρυσάφι, http://www.youtube.com/watch?v=ev5FiO3ni5U). Ο Νίκος Γκάτσος, σε μουσική Σταύρου Ξαρχάκου (βασισμένη σε ένα μοτίβο του "Τριαντάφυλλου" του Μάνου Χατζιδάκι) υπογράφει και τα Δάκρυα του Φθινοπώρου: (http://www.youtube.com/watch?v=fN7I6jaJZCo)
Φθινόπώριασε κι έσβησε το ξανθό σου το αστέρι
φθινοπώριασε κι έγινε βορινό πια τ' αγέρι
        Ο λαϊκός τραγουδοποιός Γιώργος Μητσάκης στο τραγούδι Αν μιλούσανε τα σύννεφα, λέει:
Ήτανε Φθινόπωρο και τα φύλλα πέφτανε και ένα αγέρι φύσαγε κάπως δυνατό, 

ήτανε Φθινόπωρο και τα μαύρα σύννεφα χάιδευαν παράξενα το Λυκαβηττό.
Ήρθε και το σούρουπο και τα φώτα ανάψανε κι άδικα τα μάτια μου τον χαμό σου κλάψανε 
και το πάρκο έρημο κι η καρδιά μου άδεια, ζω με την ανάμνηση πονεμένα βράδια.


      Και o κατάλογος των φθινοπωρινών τραγουδιών συνεχίζεται... 
      Το πιο γνωστό, πάντως,  τραγούδι με θέμα τα φθινοπωρινά φύλλα, το έγραψαν ο  Γάλλος  ποιητής Jacques Prévert και ο -Ουγγρικής καταγωγής- Γάλλος  συνθέτης Joseph Kosma.  Πρόκειται για το Les feuilles mortes (Τα νεκρά φύλλα) που ερμήνευσε με την ξεχωριστή φωνή του ο ηθοποιός και τραγουδιστής Yves Montand στην κινηματογραφική ταινία του 1946 Les Portes de la Nuit. (http://www.youtube.com/watch?v=JWfsp8kwJto). Το τραγούδι αυτό γνώρισε μεγάλη επιτυχία και ηχογραφήθηκε πολλές φορές. Ας το ακούσουμε από τον κιθαρίστα και τραγουδιστή Eric Clapton::
    Ενσωματώνοντας στοιχεία απ΄ όλες τις άλλες τέχνες, ο κινηματογράφος έχει να επιδείξει πολλές όμορφες σκηνές με φθινοπωρινά θέματα. Τιμημένη με τα βραβεία Χρυσής σφαίρας ξενόγλωσσης ταινίας κι ερμηνείας, η Φθινοπωρινή Σονάτα (Hostsonaten, 1978) του Σουηδού σκηνοθέτη Ingmar Bergman, είναι ένα σπουδαίο δραματικό έργο, πάνω στο αιώνιο πρόβλημα της σύγκρουσης γονέων και παιδιών. H βαθιά στοχαστική ματιά του Bergman καθοδηγεί τις πρωταγωνίστριες Ingrid Bergman και Liv Ullmann, υπό τους ήχους της μουσικής του Chopin. Αν και οι λήψεις της ταινίας είναι κυρίως εσωτερικές (τονίζοντας την εσωτερικότητα των οικογενειακών σχέσεων), οι λιγοστές φορές που εμφανίζεται το φθινοπωρινό σκανδιναβικό τοπίο, είναι καταλυτικές.    


    Τέλος, με πρωταγωνιστές τους Richard Gere και Winona Ryder, η  Joan Chen σκηνοθετεί την αμερικανική ρομαντική δραματική ταινία Autumn in New York (2000), έχοντας στην εναρκτήρια σκηνή ως φόντο το φθινοπωρινό τοπίο στο Central Park.

Σάββατο 23 Νοεμβρίου 2013

"Κουβέντα μ' ένα λουλούδι"

"Κυκλάμινο, κυκλάμινο
στου βράχου τη σχισμάδα
πού βρήκες χρώματα κι ανθείς
πού μίσχο και σαλεύεις
 
Μέσα στο βράχο σύναξα
το γαίμα στάλα στάλα
μαντήλι ρόδινο έπλεξα
κι ήλιο μαζεύω τώρα".
      Πολύ όμορφο πρέπει να ήταν το λουλούδι, που ενέπνευσε τον Γιάννη Ρίτσο να γράψει το παραπάνω ποίημα. Αλλά και η "κουβέντα με το λουλούδι" που αποτύπωσα, νομίζω ότι δεν υστερεί σε ομορφιά...